سفرنامه کربلا (بخش پایانی)
9 فوریه 2008
فرهنگ کوثر – شماره چهل و شش
نگاهى دوباره
شب دوم بعد از نماز مغرب و عشاء، توفیق زیارت دیگرى را پیدا کردیم. زیارت سراسرحماسه عاشورا را قرائت کردیم. بر امام حسین (علیه السلام) و شهداى کربلا درود فرستادیم وبر قاتلان جنایت کار آنان نفرین نمودیم.
ضریح با صفا و سنگهاى یشمى رنگدیوارها ما را به خود جذب کرده بود. حائرالحسینى و دیگر قسمتهاى حرم با زائران عارف سخن مىگفتند. آثار گلوله را بر روى ضریح مشاهده کردیم. اثر تیراندازىهاى فراوانى بر در و دیوار حرم نقش بسته بود. از زمین تا سقف، همه جا، حتى از در و دیوارهاى صحن و گلدسته ها آثار گلوله هاى کالیبر کوچک و بزرگ پیدا بود.
در یک لحظه حوادث تلخ قیام ملت مظلوم عراق در جلو چشمان ما ظاهر شد، حادثه اى که مظلومان و بىپناهان را به حرم حسینى سوق داد. افراد زیادى که به حرم پناه بردهبودند، در داخل حرم سیدالشهداء علیه السلام به شهادت رسیدند و به مولایشان و شهیدان همیشه شاهد تاریخ پیوستند. روحشان شادو راهشان پررهرو. بىاختیار بر ستمدیدگان عصر خود گریه نمودیم و مظلومیت آنان راهمانند مظلومیت مولایشان دیدیم و قضایاىگذشته جلو چشم ما تجسم پیدا کرد، همانند جنایات متوکل – لعنهالله علیه – در سال ۲۳۶ه .ق.
متوکل بر اساس کینه اى که نسبت به اهل بیت علیهم السلام داشت، در مدت ۱۵ سالحکومتخود، ۴ بار دست به تخریب حرم مطهر زد و آن را با خاک یکسان نمود. مورخبزرگ، طبرى نوشته است:
متوکل فرمان داد قبرحسین بن على (علیه السلام)،خانهها و سراىهاى اطراف آن را ویران کنند و آن سرزمین (مقدس) را شخم زنند و در آنبذر بپاشند و سپس بر آن قبر و اطراف آن،آب ببندند; تا مردم را از زیارت و گرد آمدنباز دارند.
گفته شده است که رئیس پلیس آن روز درآن منطقه اعلام کرد: پس از سه روز هرکسىرا در کنار قبر او (امام حسینعلیه السلام) بیابیم، بهزندان مىفرستیم. از آن پس، مردم گریختندو از رهسپار شدن بدان جا دست کشیدند.همه جاى آن قبر (شریف) را شخم زدند وکاشتند. (۱)
جنایات وهابیون در سال ۱۲۱۶ ه .قنسبتبه حرم حسینى براى ما تازه گردید.آنان پس از کشتار فراوان، به تخریب حرمسالار شهیدان و ابوالفضل العباس(علیهما السلام)پرداختند واشیاى ارزشمند و جواهراتگرانقدر آن جا را به یغما بردند.
سفاکان امروز بهترین فکرها و اندیشهها راهدف قرار دادند و چهرههایى را کهمىتوانستند به امت اسلامى انسجامى دهند،نابود کردند و به خاک و خون کشیدند. در یکلحظه بدون اختیار با خود گفتیم:
«اللهم انا نشکوا الیک فقد نبینا و غیبهولینا و شده الزمان علینا و وقوع الفتنبنا و تظاهر الاعداء و کثره عدونا و قله عددنا.» (۲)؛ «بارالها! به تو شکوه مىکنیم که پیامبر مادر میان ما نیست و ولى امر ما (امامزمانعلیه السلام) پنهان و غائب است، زمان بر ما سخت گردیده، فتنهها زیاد شده و اطرافما را فرا گرفته است، دشمنان ما فراوان گشتهو تعداد ما اندک گردیده است.»
در این نگاه دوباره با چشم دل دیدیم کهخداوند منان لطفش شامل حال همه بندگانگردیده و این بارگاه ملکوتى را – که چندین بارمورد هجوم دشمنان اسلام و قرآن واهلبیتعلیهم السلام قرار گرفته بود.- حفظ نمودهاست، بلکه نورانیت و صفا و جذابیتش رابیشتر نموده است.
خداوند سبحانمىفرماید: «یریدون ان یطفؤا نوراللهبافواههم و یابى الله ان یتم نوره ولوکره الکافرون» ؛ آنان اراده کردند نور خدا را با دهانهایشان(تبلیغات) خاموش کنند، ولى خداجز ایننمىخواهد که نور خود را کامل کند،هرچند کافران ناخشنود باشند.
سیر تاریخى حرم و مرقد ابا عبد الله الحسین علیه السلام
در این جا مناسب است فهرستى ازسیر تاریخى حرم و مرقد مطهر سالار شهیدان اباعبدالله الحسین علیه السلام را در پیشروى خوانندگان عزیز و زائران دلسوخته قراردهیم تا به بقاء و استمرار نور حسینى و عنایتخداوند توجه بیشتر پیدا کنند.
ردیف / سال ه .ق / رخداد
۱ / ۶۱ / امام حسین(علیه السلام) پس از شهادت، در حائر حسینى به خاک سپرده شد.
۲ / ۶۵ / مختار بن ابوعبیده ثقفى برگرد مضجع امام دیوارى بر پا کرد و بر فراز این چهار دیوارى – که از دو سوى، دو در داشت.- گنبدى از آجر و گچ ساخت.
۳ / ۱۳۲ / دردوران ابوالعباس سفاح، درکنار مرقد امام(علیه السلام) سرپوشیدهاى دیگر بنا شد.
۴ / ۱۴۶ / در دوران ابوجعفر منصور، این سرپوشیده ویران شد.
۵ / ۱۵۸ / درکی دوران مهدى عباسى، این سرپوشیده از نو بنا شد.
۶ / ۱۷۱ / دردوران هارون این سرپوشیده ویران و درختسدرى هم که در کنار آن بود، بریده و سرانجام گنبد هم تخریب شد.
۷ / ۱۹۳ / در دوران امین، بناى حرم ازنو برپا شد.
۸ / ۲۳۶ / متوکلعباسى مرقد امامعلیه السلام را ویران کرد و زمین آن را شخم زد.
۹ / ۲۴۷ / به فرمان منتصر عباسى، بناى حرم بازسازى و براى رهنمون شدن مردم بدان سوى، ستونى هم در جوارش ساخته شد. از آن پس، علویان و پیشاپیش همه، «سید ابراهیم مجاب» به تدریجبه زیارت امامعلیه السلام و سکونت گزیدن در جوار مرقد او روى آوردند.
۱۰ / ۲۷۳ / بنایى که مختصر ساخته شده بود، رو به خرابى نهاد. محمد بن محمد بن زید که در طبرستان قیام کرده بود، به تجدید این بنا پرداخت.
۱۱ / ۲۸۰ / «داعى علوى» گنبدى بر فراز قبرساخت که بناى پایینى آن، دو در داشت. وى همچنین در آن سوى این دو در، دو سرپوشیده ساخت و برپیرامون هم دیوارى بنا کرد.
۱۲ / ۳۶۷ / «عضدالدوله» بویهى گنبدى چهار رواقه و ضریحى از عاج ساخت و در پیرامون حرم نیز خانه هایى بنا کرد و براى شهر برج و بارویى نهاد. در همین دوره، «ابن شاهین» مسجد خود را که متصل به رواق است، بنا کرد.
۱۳ / ۴۰۷ / در پى سقوط دو شمع بر روى فرشهاى حرم، حرم در آتش سوخت و سپس «حسن بن سهل» وزیر، به تجدید بناى آن پرداخت.
۱۴ / ۴۷۹ / «ملکشاه سلجوقى» مرقد امام را زیارت کرد و فرمان داد دیوار پیرامون حرم را نوسازى کنند.
۱۵ / ۶۲۰ / «ناصرالدین الله، عباسى» ضریحى براى مرقد امام ساخت.
۱۶ / ۷۶۷ / «سلطان اویس بن حسن جلایرى» گنبد داخلى را ساخت و صحنى محصور به چند دیوار برگرد مضجع امام بنا کرد.
۱۷ / ۷۸۶ / «سلطان احمدبن اویس» دو گلدسته بنا کرد و آن دو را به طلا آذین کرد و صحن را توسعه داد.
۱۸ / ۹۱۴ / «شاه اسماعیل صفوى» پس از فتح، به زیارت امام حسینعلیه السلام رفت و فرمان داد حاشیههاى ضریح را تذهیب کنند. او همچنین دوازده چراغدان طلا به حرم هدیه کرد.
۱۹ / ۹۲۰ / «شاه اسماعیل» به زیارت کربلا رفت و دستور داد صندوقى از چوب ساج بر ضریح بسازند.
۲۰ / ۹۳۲ / «شاه اسماعیل دوم» ضریح مشبک زیبایى که از نقره ساخته شده بود، را به مرقد امام هدیه کرد.
۲۱ / ۹۸۳ / «على پاشا»، ملقب به «وندزاده» بناى گنبد را نوسازى کرد.
۲۲ / ۱۰۳۲ / «شاه عباس صفوى» ضریحى مسى براى صندوق ضریح ساخت و گنبد را نیز به سنگهاى کاشانى تزیین کرد.
۲۳ / ۱۰۴۸ / «سلطان مراد چهارم»، از سلاطین عثمانى، کربلا را زیارت کرد و فرمان داد گنبد را از بیرون با گچ سفید کنند.
۲۴ / ۱۱۳۵ / همسر نادرشاه، اموال فراوانى در اختیار متولیان حرم گذاشت و فرمان داد نوسازى گستردهاى درحرم امامعلیه السلام انجام دهند.
۲۵ / ۱۱۵۵ / «نادرشاه» کربلا را زیارت کرد و فرمان داد بناهاى موجود را تزیین کنند. او همچنین هدیههاى گرانبهایى به گنجینه حرم هدیه کرد.
۲۶ / ۱۲۱۱ / «آغا محمد خان قاجار» دستور داد گنبد را به طلا آراستند.
۲۷ / ۱۲۱۶ / «وهابىها» به کربلا یورش آوردند و ضریح و رواق را ویران کردند و همه نفایس موجود در گنجینه حرم را ربودند.
۲۸ / ۱۲۲۷ / ساختمان حرم رو به فرسودگى نهاده بود. از همین رو، مردم کربلا براى «فتحعلىشاه قاجار» نامه نوشتند و فرسودگى گنبد را به وى اطلاع دادند. وى با فرستادن یک ناظر براى نظارت بر هزینهها و کار تجدید بنا، دستور داد بنا را نوسازى و ورقهاى طلاى روى گنبد را تعویض کنند.
۲۹ / ۱۲۳۲ / فتحعلىشاه قاجار ضریح نقرهاى تازهاى ساخت، دل ایوان گنبد را به طلا آراست و همه آنچه را که وهابیون ویران کرده بودند، بازسازى کرد.
۳۰ / ۱۲۵۰ / فتحعلىشاه دستور داد گنبد بارگاه امام را نوسازى وگنبد حرم حضرت ابوالفضلعلیه السلام را نیز برپا و تذهیب کنند.از سوى وى، وکیلش، ابراهیم خان شیرازى نظارت بر انجام امور و هزینهها را برعهده داشت.
۳۱ / ۱۲۷۳ / ناصرالدین شاه گنبد و بخشى از طلاکارىهاى آن رانوسازى کرد.
۳۲ / ۱۲۸۳ / ناصرالدین شاه صحن حرم را توسعه داد.
۳۳ / ۱۳۵۱ / نوسازى زیرسازىهاى صحن.
۳۴ / ۱۳۵۸ / «سیف الدین طاهر»، داعى اسماعیلى ضریح نقرهاى را به ضریحى نو بدل کرد.
۳۵ / ۱۳۶۰ / سیف الدین طاهر یکى از گلدستهها را که ویران شده بود، از نوساخت.
۳۶ / ۱۳۶۷ / خانهها و همچنین مدارس دینى مجاور صحن به هدف توسعه آن، تخریب شد.
۳۷ / ۱۳۷۰ / «مرحوم صبرى هلالى» به خطاطى و کتابتسوره دهر در حرم امام حسینعلیه السلام و همچنین حرم حضرت عباسعلیه السلام پرداخت. ضلع شرقى حرم ساخته و بدان افزوده و ایوانها و طاقها با کاشىهاى نفیس زینت داده شد.
۳۸ / ۱۳۷۱ / گنبد تجدید بنا و به خشتهاى طلا آذین شد .
۳۹ / ۱۳۷۳ / آینه کارىهاى سقف و رواقهاى حرم به طور کامل بازسازى وکاشىهاى معرقى از اصفهان براى آراستن حرم امام حسین(علیه السلام) و حضرت عباس(علیه السلام) به کربلا آورده شد. قسمتبالاى ایوان قبله (ایوان طلا) را طلاکارى کردند.
۴۰ / ۱۳۸۳ / هیات نوسازى حرم براى نماى دیوارهاى بیرونى حرم سنگ هایى را از ایتالیا وارد کرد. «قنبر رحیمى» ستونهاى سنگى گران قیمتى براى نماى ایوان قبله اهدا کرد و دیوارهاى مقتل را نیز با سنگهاى مرمر تزیین کرد.
۴۱ / ۱۳۸۳ / هیات نوسازى حرم به بلندتر کردن ایوانها و نماکارى دیوارهاى آنها با کاشى اقدام کرد.
۴۲ / ۱۳۸۴ / یکى از نیکوکاران ستون هایى سنگى براى نصب در ایوان طلا هدیه کرد.
۴۳ / ۱۳۸۸ / ستون هایى سنگى از ایران وارد کردند و به برداشتن سقف قدیمى ایوان پرداختند. ریاست اوقاف عراق بالابرهایى براى سنگهاى مرمر در اختیار حرم گذاشت.
۴۴ / ۱۳۹۰ / شمش هایى از بتون مسلح که با پلهاى مسلح به هم متصل مىشد، زده شد تا بعدا ستونهاى سنگى ایوان را بر روى آنها استوار کنند.
۴۵ / ۱۳۹۲ / کلنگ احداث بناى جدید ایوان طلا بر زمین زده شد.
۴۶ / ۱۳۹۴ / طرح نوسازى و هماهنگ سازى صحن شریف تدوین شد.
۴۷ / ۱۳۹۵ / تعمیرات حرم امام و حرم حضرت عباسعلیه السلام با کاشىکارى دیوارهاى جلو صحن و ساختن کتابخانه و موزه پیگیرى شد.
۶۴۸ / ۱۳۹ / اوقاف، تزیین ونوسازى ایوان طلا را با کاشى معرق و خاتمکارى انجام داد.
پىنوشتها:
۱ – تاریخ طبرى، ج ۱۱، ص ۴۴٫ شیخ طوسى(ره)در «امالى» از قول عبدالله بن دانیه مىنویسد: درسال ۲۴۷ ه . ق به زیارت بیت الله الحرام رفتم. بعد ازآن، به قصد زیارت عتبات عالیه به سوى عراق حرکت کردم. اول به زیارت امیرمؤمنان(ع) رفتم و سپس روانه کربلا شدم. به کربلا که رسیدم، دیدم حرم آن حضرت را تخریب کرده اند و زمین را شخم زدهاند و در آن، نهرها جارى ساخته و گاوها را به قصد شخم زدن مىرانند. گاوها نزیک قبر شریف که مىرسیدند، از سمت چپ یا راست آن حرکت مىکردند. هرچه به آن حیوانها تازیانه مىزدند، سودى نمىبخشید و آنها اطاعت نمىکردند.
عبدالله بن دانیه مىگوید: نتوانستم قبر آنحضرت را از نزدیک زیارت کنم، از دور سلامى دادم و برگشتم. چون به بغداد رسیدم، دیدم در میان مردم سر و صدا بلند است. پرسیدم: چه خبر است؟ گفتند: پیکى خبر داده که متوکل کشته شده است. من و بسیارى خوشحال شدیم. گفتم: خدایا! این شب در برابر آن شب! (امالى، شیخ طوسى، ص ۲۰۹٫)
۲ – بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۹۸، ح ۱۸، باب ۳۱٫