قال رسول الله (صلى الله عليه وآله): إنّ اللّه – تبارك و تعالى – جعل لأخي علي بن أبي طالب فضائل لا يحصي عددها غيره ؛
 پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: همانا خداوند براى برادرم على بن ابى‏طالب (‏عليه السلام) فضائل و برترى‏هايى قرار داد كه شمارش آن از توان غير خدا خارج است.
 در ميان 12000 صحابه و ياران پيامبر خدا كه در كتاب‏هاى رجالى و تراجم ثبت و ضبط گرديده و يا معرّفى شده‏اند، تنها اميرمؤمنان على بن ابى‏طالب (ع) است كه آيينه تمام‏نماى صفات جمال و جلال حق شده و همه كمالات الهى در سيرت و صورت او جلوه و تبلور پيدا كرده است. خشم و رحمت، زهد و قدرت، شجاعت و خوف، فقر و بخشندگى، عبوديت و جسارت و… در او نمايان است، گويا مجمع همه صفات متضادّى(1) است كه هر كدام در جاى خود جلوه‏اى از صفات رحمانى است و هر سالك موحّدى چون مى‏خواهد مُراد و كعبه دل خويش را پيدا كند و جلوه‏اى از حقيقت محمّديه را ببيند غير از او مولا و اسوه‏اى را نمى‏تواند نشانه بگيرد تا آرامش پيدا كند و مَظهر «أَلا بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»(2) گردد. شايد از همين جهت بود كه عبد حقيقى خدا فرمود: «النظر إلى علي بن أبي‏طالب عليه السلام عبادة و ذكره عبادة و لا يقبل إيمان عبد إلّا بولايته و البراءة من أعدائه» ؛ نگاه به چهره پرفروغ على بن ابى‏طالب بندگى خداست، ذكر و ياد او عبادت و خشوع در برابر خداست و ايمان بنده‏اى پذيرفته نخواهد شد مگر با ولايت على و بى‏زارى جستن از دشمنان او.(3)
 على (عليه السلام) در اوج تموّل، فقير و در كمال عزّت و قدرت، متواضع و فروتن بود. او در نهايت فصاحت و بلاغت در برابر پيامبر (صلى الله عليه وآله) سخنى نگفت و بعد هم لب به حشو و استهزاء كس نگشود. شيرين بيانى كه در عرصه‏هاى مختلف نامه‏نگارى، خطابه، پند و اندرز، تبيين حكمت و سخنان پرنغز و ژرف، «امير بيان» گرديد و نهج‌البلاغه‏اش «أخ القرآن» ناميده شد و براى هميشه در كنار قرآن قرار گرفت.
 
 امتيازات برجسته نهج البلاغه
 در ميان كتاب‏هاى روایى و حديثى منسوب به پيشوايان معصوم خاصّه امير مؤمنان (عليه السلام) نهج البلاغه تأليف سيّد رضى – رضوان اللّه عليه – داراى ابعاد ژرف و عميقى است كه آن را از هزاران تأليف مشابه ديگر همانند خود ممتاز ساخته است.
 مطالب حكيمانه الهى امام معصوم (بر دو پايه عقل و دانش)، عبارات اعجاب‏انگيز و بيان درد آشنا بر اساس نياز مخاطب و مخاطبان آن روز و امروز از يك سو و تأثير معنوى و اخلاص مؤلف و چينش زيبا و حساب شده (خطبه‏ها، نامه‏ها و حكمت‏ها) از سوى ديگر موجب گرديد جاودانگى اين تأليف تضمين گردد و ده‏ها ميليون نسخه متن، ترجمه و شرح آن از قرن چهارم تا امروز در ميان نسل‏هاى مختلف اشاعه يابد و فرهنگ جوامع اسلامى و انديشه‏ها را دگرگون سازد.
 علامه ولايت‏مدار شيخ عبد الحسين امينى در موسوعه ارزشمند «الغدير» بيش از 80 شرح كامل براى نهج البلاغه معرّفى نموده كه برخى از آن‏ها بالغ بر بيست مجلّد است.(4)
 كتاب‏شناس خبير و محدّث متبحّر مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانى در موسوعه گران‏سنگش ده‏ها ترجمه و صدها شرح معرّفى مى‏كند كه مجموعه آن‏ها عدد قابل توجّهى را نشان مى‏دهد.(5)
 شارح نكته‏سنج مرحوم حجة الاسلام و المسلمين فيض الاسلام پس از نوشتن ترجمه و شرح كوتاه بر نهج البلاغه در دو دهه آخر عمر خود تلاش وسيعى را انجام مى‏دهد و قريب به 950 هزار نسخه از آن را در ميان امّت اسلامى توزيع مى‏كند(6) كه همچنان بعد از رحلتش توسط ديگر ناشران فرهنگ اسلامى ادامه يافته است.
 ترجمه و شرح كتاب «نهج البلاغه» به زبان‏هاى مختلف جهان انجام گرفته و هر فرهيخته و علاقه‏مند به فرهنگ اسلامى را جذب و سيراب مى‏كند امّا بايد توجّه داشت كه نهج البلاغه بخش عمده‏اى از خطبه‏ها و نامه‏ها و سخنان اميرمؤمنان (عليه السلام) است. از اين رو برخى همانند شيخ هادى كاشف الغطاء (ره) كتابى را به عنوان «مستدرك نهج البلاغه» تدوين مى‏كند و تلاش مى‏نمايد تا اين نقيصه را در حدّ توان جبران نمايد كه بايد از همه رهروان اين مسير نورانى قدردانى و تشكّر نمود.

پی نوشتها:
(1) صفى الدين حلّى (ره) نسبت به جامعيّت امام على (ع) چنين سروده است:
جُمِعَتْ في صِفاتِكَ الأضدادُ
فَلِهذا عَزَّتْ لَهُ الأنْدادُ
زاهِدٌ حاكِمٌ حَليمٌ شُجاعٌ
ناسِكٌ فاتِكٌ فَقيرٌ جَوادٌ
شِيَمٌ ما جَمَعْنَ في بَشَرٍ
قطُّ وَ لا حازَ مِثلَهُنَّ العِباد
تمام صفات برجسته متضاد در وجود گرانمايه على (ع) جلوه‏گر شد، از اين‏رو پيدا كردن فردى همانندش بسيار سخت و دشوار گرديد × زاهدى (بى‏اعتناى به دنيا) حاكم، بردبارى نترس و شجاع، عابدى مجاهد و نابودكننده كفّار، فقيرى بخشنده و جواد بود × صفات برجسته او هرگز در كسى جمع نشد و بنده‏اى از بندگان خدا حائز آن‏ها نگرديد.
(مصباح الشريعة، كفعمى، ص736، خطبة العيدين)
(2) رعد، 28.
(3) الأمالى، شيخ صدوق، ص138، مجلس 28 ؛ مئة منقبة (من مناقب اميرالمؤمنين و الائمة من ولده ‏عليهم السلام من طريق العامة)، محمد بن احمد بن شاذان، ص177 (مشهور به فضائل ابن شاذان قمى) ؛ كشف الغمّة، اربلى، ج1، ص112.
(4) الغدير، ج4، ص193.
(5) الذريعه الى تصانيف الشيعة، ج14، ص111-161.
(6) مقدمه ترجمه و شرح نهج البلاغه، فيض الاسلام.