على (علیه السلام) دوّمین اسوه جهان هستى
8 فوریه 2008
قال رسول الله (صلى الله علیه وآله): إنّ اللّه – تبارک و تعالى – جعل لأخی علی بن أبی طالب فضائل لا یحصی عددها غیره ؛
پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: همانا خداوند براى برادرم على بن ابىطالب (علیه السلام) فضائل و برترىهایى قرار داد که شمارش آن از توان غیر خدا خارج است.
در میان ۱۲۰۰۰ صحابه و یاران پیامبر خدا که در کتابهاى رجالى و تراجم ثبت و ضبط گردیده و یا معرّفى شدهاند، تنها امیرمؤمنان على بن ابىطالب (ع) است که آیینه تمامنماى صفات جمال و جلال حق شده و همه کمالات الهى در سیرت و صورت او جلوه و تبلور پیدا کرده است. خشم و رحمت، زهد و قدرت، شجاعت و خوف، فقر و بخشندگى، عبودیت و جسارت و… در او نمایان است، گویا مجمع همه صفات متضادّى(۱) است که هر کدام در جاى خود جلوهاى از صفات رحمانى است و هر سالک موحّدى چون مىخواهد مُراد و کعبه دل خویش را پیدا کند و جلوهاى از حقیقت محمّدیه را ببیند غیر از او مولا و اسوهاى را نمىتواند نشانه بگیرد تا آرامش پیدا کند و مَظهر «أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»(۲) گردد. شاید از همین جهت بود که عبد حقیقى خدا فرمود: «النظر إلى علی بن أبیطالب علیه السلام عباده و ذکره عباده و لا یقبل إیمان عبد إلّا بولایته و البراءه من أعدائه» ؛ نگاه به چهره پرفروغ على بن ابىطالب بندگى خداست، ذکر و یاد او عبادت و خشوع در برابر خداست و ایمان بندهاى پذیرفته نخواهد شد مگر با ولایت على و بىزارى جستن از دشمنان او.(۳)
على (علیه السلام) در اوج تموّل، فقیر و در کمال عزّت و قدرت، متواضع و فروتن بود. او در نهایت فصاحت و بلاغت در برابر پیامبر (صلى الله علیه وآله) سخنى نگفت و بعد هم لب به حشو و استهزاء کس نگشود. شیرین بیانى که در عرصههاى مختلف نامهنگارى، خطابه، پند و اندرز، تبیین حکمت و سخنان پرنغز و ژرف، «امیر بیان» گردید و نهجالبلاغهاش «أخ القرآن» نامیده شد و براى همیشه در کنار قرآن قرار گرفت.
امتیازات برجسته نهج البلاغه
در میان کتابهاى روایى و حدیثى منسوب به پیشوایان معصوم خاصّه امیر مؤمنان (علیه السلام) نهج البلاغه تألیف سیّد رضى – رضوان اللّه علیه – داراى ابعاد ژرف و عمیقى است که آن را از هزاران تألیف مشابه دیگر همانند خود ممتاز ساخته است.
مطالب حکیمانه الهى امام معصوم (بر دو پایه عقل و دانش)، عبارات اعجابانگیز و بیان درد آشنا بر اساس نیاز مخاطب و مخاطبان آن روز و امروز از یک سو و تأثیر معنوى و اخلاص مؤلف و چینش زیبا و حساب شده (خطبهها، نامهها و حکمتها) از سوى دیگر موجب گردید جاودانگى این تألیف تضمین گردد و دهها میلیون نسخه متن، ترجمه و شرح آن از قرن چهارم تا امروز در میان نسلهاى مختلف اشاعه یابد و فرهنگ جوامع اسلامى و اندیشهها را دگرگون سازد.
علامه ولایتمدار شیخ عبد الحسین امینى در موسوعه ارزشمند «الغدیر» بیش از ۸۰ شرح کامل براى نهج البلاغه معرّفى نموده که برخى از آنها بالغ بر بیست مجلّد است.(۴)
کتابشناس خبیر و محدّث متبحّر مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانى در موسوعه گرانسنگش دهها ترجمه و صدها شرح معرّفى مىکند که مجموعه آنها عدد قابل توجّهى را نشان مىدهد.(۵)
شارح نکتهسنج مرحوم حجه الاسلام و المسلمین فیض الاسلام پس از نوشتن ترجمه و شرح کوتاه بر نهج البلاغه در دو دهه آخر عمر خود تلاش وسیعى را انجام مىدهد و قریب به ۹۵۰ هزار نسخه از آن را در میان امّت اسلامى توزیع مىکند(۶) که همچنان بعد از رحلتش توسط دیگر ناشران فرهنگ اسلامى ادامه یافته است.
ترجمه و شرح کتاب «نهج البلاغه» به زبانهاى مختلف جهان انجام گرفته و هر فرهیخته و علاقهمند به فرهنگ اسلامى را جذب و سیراب مىکند امّا باید توجّه داشت که نهج البلاغه بخش عمدهاى از خطبهها و نامهها و سخنان امیرمؤمنان (علیه السلام) است. از این رو برخى همانند شیخ هادى کاشف الغطاء (ره) کتابى را به عنوان «مستدرک نهج البلاغه» تدوین مىکند و تلاش مىنماید تا این نقیصه را در حدّ توان جبران نماید که باید از همه رهروان این مسیر نورانى قدردانى و تشکّر نمود.
پی نوشتها:
(۱) صفى الدین حلّى (ره) نسبت به جامعیّت امام على (ع) چنین سروده است:
جُمِعَتْ فی صِفاتِکَ الأضدادُ
فَلِهذا عَزَّتْ لَهُ الأنْدادُ
زاهِدٌ حاکِمٌ حَلیمٌ شُجاعٌ
ناسِکٌ فاتِکٌ فَقیرٌ جَوادٌ
شِیَمٌ ما جَمَعْنَ فی بَشَرٍ
قطُّ وَ لا حازَ مِثلَهُنَّ العِباد
تمام صفات برجسته متضاد در وجود گرانمایه على (ع) جلوهگر شد، از اینرو پیدا کردن فردى همانندش بسیار سخت و دشوار گردید × زاهدى (بىاعتناى به دنیا) حاکم، بردبارى نترس و شجاع، عابدى مجاهد و نابودکننده کفّار، فقیرى بخشنده و جواد بود × صفات برجسته او هرگز در کسى جمع نشد و بندهاى از بندگان خدا حائز آنها نگردید.
(مصباح الشریعه، کفعمى، ص۷۳۶، خطبه العیدین)
(۲) رعد، ۲۸٫
(۳) الأمالى، شیخ صدوق، ص۱۳۸، مجلس ۲۸ ؛ مئه منقبه (من مناقب امیرالمؤمنین و الائمه من ولده علیهم السلام من طریق العامه)، محمد بن احمد بن شاذان، ص۱۷۷ (مشهور به فضائل ابن شاذان قمى) ؛ کشف الغمّه، اربلى، ج۱، ص۱۱۲٫
(۴) الغدیر، ج۴، ص۱۹۳٫
(۵) الذریعه الى تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۱۱-۱۶۱٫
(۶) مقدمه ترجمه و شرح نهج البلاغه، فیض الاسلام.