میقات حج فارسی
3 ـ وادی عقیق :
     در میان بلاد عرب وادی عقیق های گوناگونی است كه بعضی از نویسندگان مانند الحموی در معجم البلدان چهار جا57 و بعضی دیگر مانند عاتق بن غیث بلادی هفت جا58را معرفی می كنند و فهیم محمد شلتوت در حاشیه كتاب «تاریخ المدینة المنوره» دو جا را معرفی می كند.

 1 ـ وادی عقیق؛ منسوب به عقیق بن عقیل می باشد.
 2 ـ عقیق المدینة؛ كه رسول خدا ـ ص ـ آن را وادی مبارك خواندند.

    ابن عبـاس می گوید: رسول خدا ـ ص ـ فرمود: «أتانی اللیلة آت من ربّی و هو بالعقیق ـ أن صلّ فی هذا الوادی المبارك و قل عمرة فی حجّة» ؛ جبرئیل در یكی از شب ها ـ در وادی عقیق ـ از سوی پروردگارم بر من نازل شد و گفت: در این وادی مبارك نماز بگزار و عمره را ضمیمه حج كن. 59

    و امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: «وقّت رسول اللّه ـ ص ـ لأهل العراق العقیق و أوّلُه المسلخ و وَسطُه غَمِرة و آخره ذات عرق و أوّله أفضل.» ؛ رسول خدا ـ ص ـ برای عراق و كسانی كه از آن جهت عبور می كنند وادی عقیق را معین فرمود.

     و سپس فرمود: ابتدای عقیق «مسلخ» و میانه آن «غمره» و انتهای آن «ذات عِرق» است و احرام در ابتدای آن افضل است. 60

    وادی عقیق بین نجد و تهامه واقع شده و در انتهای آن كوه «عِرْق» واقع است كه مشرف بر منطقه ذات عرق می باشد.61 و سیلاب آن به سرزمین های پست تهامه می ریزد.62

    یونس بن عبدالرحمان از امام كاظم ـ علیه السلام ـ نقل می كند كه حضرت فرمود: در وادی عقیق از «وجرّة» محرم شوید.
  اصمعی می گوید وجَرَّهْ بین مكه و بصره واقع شده كه 40 میل با مدینه فاصله دارد و در آنجا عمران و آبادی وجود ندارد.63

    فاصله آن را مختلف ذكر كرده اند كه مسافت فوق تقریباً 73 كیلومتر می شود و بعضی فاصله وادی عقیق را تا مدینه منوره 4 برید دانسته اند كه هر برید 28 كیلومتر است; تقریباً مساوی 112 كیلومتر خواهد شد.64

     چه بسا اختلاف ذكر مسافت بخاطر وسعت وادی عقیق باشد كه معمولاً مورد سؤال حجاج و مسلمانان آن روز بوده كه به بعضی از آن روایات اشاره شد.

4 ـ قرن المنازل:
     و آن میقات اهل یمن و طائف است و در روایات آمده میقات اهل نجد می باشد كه این به واسطه تعدّد راه ها است. گفته شده قرن المنازل دهی است كه فاصله آن تا مكه 51 میل است.

    «قَرْن» كوهی است مشرف بر سرزمین عرفات كه از مكه دو مرحله65 فاصله دارد. به آن  قرن الثعالب و قَرَنْ هم گفته می شود.66 با یك محاسبه مختصر و روشن معلوم می شود هر دو مسافت تقریباً به یك اندازه می باشد. و امروز هم قرن المنازل مشخص و معلوم است.

    شاعر عرب «عمر بن ابی ربیعة» در مورد قرن المنازل می گوید:
ألم تسأل الرّبعَ أن ینطقا / بقرن المنازل قد أخلقا؟
     «آیا نمی پرسی مكانی را كه دوستان در فصل بهار در آن جمع بودند تا اینكه سخن بگوید; آن مكان در قرن المنازل است كه همه چیز آن نابود شده است.» 67

5 ـ یلَمْلَمْ:
     آخرین میقاتی است كه در روایات برای أهل یمن و كسانی كه از آن طریق عبور می كنند معین شده و به آن «الملم»، «یرمرم» و «ململم» نیز گفته شده، صاحب جواهر ـ ره ـ فرموه: فاصله یلملم تا مكّه معظمه دو مرحله است. 68

     این میقات در جنوب شهر مكّه واقع شده و حدود 100 كیلومتر فاصله دارد كه در آن سرزمین مسجد معاذ بن جبل قرار دارد.
     تقریباً دو مسافت فوق یكی است و چندان تفاوتی ندارد.

    مرزوقی می گوید: «یلملم» اسم كوهی است در ناحیه طائف كه دو تا سه شب مسافت بین آن تا مكه مكرّمه است، از طرفی این میقات در جنوب بندر جدّه واقع شده و زمانی كه باران می آید و سیل جاری می شود رودهای زیادی مانند: حُثُنْ، وَدْیان، تَصِیل، نُمَار، شَكِیل و… به این وادی سرازیر است و از این جهت این سرزمین قابلیت كشت و زرع بسیار زیادی را دارد، كه تاكنون متأسفانه از آن بهره برداری نشده و همچنان بی آب و علف و لم یزرع باقی مانده است. 69

     پی نوشت ها:
1 ـ وسائل الشیعه، ج8، ص223، باب فروع كافی، ج4، ص319، حدیث2 ـ صحیح البخاری، ج2، ص240 ـ صحیح مسلم، ج2، ص838، باب «مواقیت الحج و العمرة». باید گفت مضمون بالا در روایات زیادی دیده می شود لیكن در بعضی بجای «أهل نجد»، «أهل عراق» ذكر شده و بجای «أهل شامات»، «مغرب» را آورده اند، كه در حقیقت تفاوت چندانی ندارد; زیرا همه روایات باب درصدد بیان جهت میقات ها است. لذا در بعضی از كتاب های فقهی، میقات جحفه را برای أهل مصر، شام، مغرب، اندلس، روم و… نوشته اند و برای اهل عراق و كسانی كه در مشرق زمین هستند ذات عرق را و برای اهل یمن و هند و… یلملم را میقات دانسته اند پس اینها درصدد بیان جهت میقات ها بوده اند. جواهرالكلام، ج18، ص113 ـ الفقه علی المذاهب الأربعة، ج1، ص640، مواقیت الإحرام.
2 ـ حج: 27.
3 ـ الامام جعفر الصادق ـ علیه السلام ـ دراسات و أبحاث، ص 306 ـ خصال صدوق، ج 1، ص 167 ـ الحج فی الكتاب و السنّة، ص 375.
4 ـ الشِّبلی عنوان جمعی از علما، زهاد و عرفای شبله است. شبله قریه ای است در ماوراءالنهر (نزدیك سمرقند) كه دارای دانشمندان فراوانی بوده است و راوی حدیث از رجال همان قریه است. (وفیات الاعیان، ج 2، ص 41).
5 ـ مستدرك الوسائل، ج 2، كتاب الحجّ، ابواب العود إلی منی، باب 17، ص 187.
6 ـ شرح لمعه، ج 1، ص 219. چاپ حجری، المیقات اسم یوّقت به الشی فهو اسم آلة كالمفتاح أی یحدّد زماناً أو مكاناً.
7 ـ مجمع البحرین، طریحی، ج 1، ص227، ماده وقت.
8 ـ بقره: 189.9 ـ لسان العرب، ج 2، ص 108، مادّه وقت.
10 ـ غایة المنتهی، ج 2، ص 295، 296.
11 ـ جواهر الكلام، ج 18، ص 102.
12 ـ سلسلة الینابیع الفقهیه، ج 8، كتاب السرائر، ابن ادریس، ص 509 ـ آن را نسبت به شیخ طوسی در كتاب خلاف و مبسوط می دهد.
13 ـ همان كتاب ج 7، المهذب فی الفقه، قاضی طرابلسی، ص 273.
14 ـ همان كتاب، ج 8، كتاب الغنیه، علی بن زهرة، ص 389.
15 ـ بقره: 197.
16 ـ وسائل الشیعه، ج 8، باب 11، ص 196، حدیث 1.
17 ـ فروع كافی، ج 4، ص 290، حدیث 3.
18 ـ شرح لمعه، ج 1، ص 220.
19 ـ سلسلة الینابیع الفقهیة، ج 8، قواعد الاحكام، علامه حلّی، ص 743 ـ همان كتاب، مختصرالنافع، محقق حلّی، ص667.
20 ـ «فخّ» وادی معروفی است كه در مدخل شهر مكّه از سوی مسجد تنعیم واقع شده و امروز به ـ شهداء ـ معروف است و در روز یوم الترویه در سال 169 هـ «حسین بن علی بن حسن بن حسن بن حسن ابن علی بن ابی طالب(ع)» با سپاه عباسیان جنگیده و با یارانش به شهادت رسید، كه قبر او الآن در آن جا است. ـ تاریخ مكه، ازرقی، ج 1، ص191.
21 ـ جواهرالكلام، ج 18، ص 102.
22 ـ معجم معالم الحجاز، ج 2، ص 44 ـ معجم البلدان، ج 2، ص 49 چاپ بیروت.
23 ـ «عبدالرحمن بن ابی بكر» برادر عایشه بوده است.
24 ـ وسائل الشیعه، ج 8، ص 153 ـ سنن البیهقی، ج 5، ص 6.
25 ـ فتح: 18.
26 ـ مجمع البحرین، طریحی، ج 3، ص 343.
27 ـ معجم معالم الحجاز، ج 2، ص 246 ـ معجم البلدان، ج 2، ص 229.
28 ـ حركات جِعْرانَةُ براساس، لسان العرب، ج 4، ص 141.
29 ـ معجم معالم الحجاز، ج 2، ص 149.
30 ـ معجم البلدان، ج 2، ص 142 ـ شاید اختلاف عدد از جهت اختلاف راه ها باشد.
31 ـ معجم معالم الحجاز، ج 2، ص 151.
32 ـ المغازی للواقدی، ج 3، ص 1088. جواهرالكلام، ج 18، ص 119.
33 ـ تحریرالوسیله، ج 1، ص 376 ـ مسأله 7 ـ ترجمه شده.
34 ـ مناسك حجّ آیة الله العظمی خوئی، ص 72، مسأله 140.
35 ـ بعضی مسجد نمره در عرفات را میقات عمره مفرده معرفی كرده اند كه این خلاف احتیاط است زیرا معلوم نیست آن مسجد خارج حرم باشد.
36 ـ چون در آن محلّ درختی بنام ـ سَمُرة ـ بوده و پیغمبر اكرم ـ صلی اللّه علیه و آله و سلم ـ در زیر سایه آن درخت فرود می آمدند و نماز می خواندند و محرم می شدند. بنام ـ الشجرة ـ معروف گردیده است. و در زیر این درخت ـ اسماء دختر محمد بن ابی بكر ـ به دنیا آمده است. ـ معجم معالم الحجاز، الجزء: 3، ص 48.
37 ـ حُلَیفَةْ از كلمه حلفة گرفته شده كه آبی بوده بین دو قبیله: بن جشم بن بكر بن هوازن و بنی خفاجه كه هر دو منسوب به عقیل بودند. ـ معجم معالم الحجاز، الجزء: 3، ص 48.
38 ـ منطقه مسجد شجره از مناطق كشاورزی بوده و بدون شك توسط علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ چاه هائی در آنجا زده شده كه از آن استفاده می شده، كه به آبار علی معروف گشته است، البته چاه های دیگری هم بوده، رسول خدا ـ ص ـ قبل محرم شدن در یكی از این چاه ها خود را شستشو داده و غسل نموده است. ـ مدینه شناسی، سید محمد باقر نجفی، ج 1، ص 182. ـ فروع كافی، باب حج النبی، ج 4، ص 245، حدیث 4.
39 ـ وسائل الشیعه، ج 8، ابواب المواقیت، ص 224، حدیث 13.
40 ـ گفته شد همراهان رسول خدا ـ ص ـ ، 116 نفر بودند و بعضی 1400 نفر و بعضی دیگر 1525 نفر هم نقل كرده اند.
41 ـ المغازی، واقدی، ج 2، ص 574 ـ تاریخ پیامبر اسلام، دكتر محمد ابراهیم آیتی، ص 425 ـ سیره ابن هشام، ج 3، ص 322.
42 ـ تاریخ پیام اسلام، دكتر محمد ابراهیم آیتی، ص 425 ـ الكامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج 2، ص 227 ـ با اختلاف مختصری در خروج رسول خدا ـ ص ـ از مدینه كه می نویسد: در ماه ذی حجه رسول خدا با 70 شتر برای عمره رفت.
43 ـ الكامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج 2، ص 302 ـ المغازی، واقدی، ج 3، ص 1089.
44 ـ المناسك و اماكن الطرق الحج و معالم الجزیرة، تحقیق حمد الجاسر، ص 428.
45ـ رحلة ابن جبیر، ص 167 به نقل از مدینه شناسی، ص 183.
46 ـ مروج الذهب، مسعودی، ج 1، ص 503.
47 ـ مرحلة: مقدار مسافتی است كه مسافر به صورت عادی در یك روز طی می كند «المنجد: لغت رحل» كه می شود گفت 48 كیلومتر است. و در مجموع امروز از راه اتوبان هجرت حدود 220 كیلومتر می باشد.
48 ـ معجم معالم الحجاز، عاتق بن غیث البلادی، ج 2، ص 124.
49 ـ محاسبه براساس هر میل 4000 ذراع و هر ذراع تقریباً 48 سانتی متر شده است. و هر سه میل یك فرسخ شرعی است.
50 ـ المنجد: مَهِیعَةُ ـ زمین وسیع و طولانی را می گویند.
51 ـ معجم معالم الحجاز، ج 2، ص 124.
52 ـ التاریخ، طبری، ج 1، ص 144، ذكر ذریه نوح ـ علیه السلام ـ الكامل فی التاریخ، ابن أثیر، ج 1، ص75، مروج الذهب، مسعودی، ج 1، ص 503.
53 ـ المغازی، واقدی، ج 2، ص 574.
54 ـ وسائل الشیعه، ج 8، ص 229، حدیث 4.
55 ـ ر، ك: وسائل الشیعه، ج 8، ص .
56 ـ جواهرالكلام، ج 18، ص 111.
57 ـ معجم البلدان، ج 4، ص 138. «عقیق الیمامة، عقیق بنی كلاب، عقیق المدینة، عقیق نزدیك دریای سرخ».
58 ـ معجم معالم الحجاز، ج 6، ص 136 «اضافه بر وادی عقیق های معجم البلدان، عقیق الحسا، عقیق الطائف و عقیق العشیرة ذكر كرده است».
59 ـ تاریخ المدینة المنورة، ج 1، ص 146.
60 ـ وسائل الشیعه، ج 8، ص 227، باب 3، حدیث 4.
61 ـ معجم البلدان، الحموی، ج 4، ص 107.
62 و 63 ـ جواهرالكلام، ج 18، ص 104 به نقل از تهذیب اللغة، و ص 105.
64 ـ اخبار وادی مبارك «العقیق»، محمد حمد حسن شراب، ص 39.
65 ـ مرحله مقدار راهی است كه مسافر در روز بصورت عادی طی می كند تقریباً حدود 48 كیلومتر است.مسافت قرن المنازل تا مكه مكرمه بر اساس مرحله 96=2×48 و هر میل 4000 ذراع كه هر ذراع تقریباً 48 سانتی متر است. تبدیل مقدار مسافت از میل به متر (متر)97920=1920(میل)×51
66 ـ جواهر الكلام، ج 18، ص 113.
67 ـ معجم معالم الحجاز، الجزء 7، ص 118.
68 ـ جواهر الكلام، ج 18، ص 113.
69 ـ معجم معالم الحجاز، جزء 10، صص 29 ـ 28.